Å gå på kino handlar ikkje berre om å sjå, men også om å bli sett, om å gå opp i fleire ulike former for fellesskap. Det handlar om venskap og kjærleik og felles referansar.
Første scene: Ein idrettslagsbuss full av ungdommar er på veg langs Sørfjorden i Hardanger. På åttitalet var dette eit vanleg syn på vegane der: ein buss som målretta ligg på hjul til det nærmaste innandørsstemnet i friidrett. Stemninga i bussen var som vanleg høg denne ettermiddagen. Berre ei av jentene stirer tankefullt utover fjorden. Ho er mykje finare kledd enn dei andre og har eit raudleg skin over ansiktet.
Jenta, som altså er meg sjølv, er tolv år. Eg var for første gong blitt invitert på kino av ein gut eg var forelska i (derfor dei raude kinna). Mitt første stemnemøte kom lovleg seint, trudde eg i alle fall, og derfor hadde eg ekstra høge forventingar. Eg hadde planlagd i minste detalj korleis eg skulle ta meg ut (derfor dei over gjennomsnittet fine kleda), og førebudd meg psykisk på at han kanskje ville kome til å halde meg i handa. Men først av alt måtte eg vere med på eit innandørsstemne i nabokommunen. Eg rekna med at det ville gå greitt. Det var berre å gjere nokre hopp og så var vi ferdige. Vi ville rekke filmen akkurat, meinte eg.
Slik gjekk det sjølvsagt ikkje. Og i ettertid forstår eg ikkje kva eg tenkte på, for det var teknisk umogleg å reise klokka fire, gjennomføre eit stemne, reise tilbake og vere framme før klokka sju om kvelden. Når eg etterkvart forstod at vi ikkje ville rekke det, gjekk eg inn i ein djup depresjon som varte heile turen tilbake og heile den påfølgjande natta.
Eg hugsar ikkje kva for ein film eg gjekk glipp av. Eg hugsar berre den knuste draumen – draumen om å kome inn på kinoen saman med ein gut eg var forelska i. At alle skulle kunne sjå oss. At kinomørket kanskje ville skjule handa mi i hans.
Å gå på kino handlar ikkje berre om å sjå, men også om å bli sett, om å gå opp i fleire ulike former for fellesskap. Det handlar om venskap og kjærleik og felles referansar. For folk i skjeringspunktet mellom barn og vaksen er kinoen ei frisone frå heimen, ein stad å vere i selskap med filmstjerner og vener. For unge menneske, som gjerne definerer seg sjølve som outsiderar til det meste, er kinoen også ein stad å kome inn når det blir kaldt å henge ute time etter time.
”Jag vill att allt skall bli som vanligt ändå är det det som jag fruktar mest”, syng den svenske popgruppa Bob Hund. Det er i dette spennet mellom saknet etter det trygge og draumen om det ekstraordinære, at sjølve ungdomstida utspeler seg. Og det er nettopp på dette punktet ungdom og kino finn kvarandre i ein ekstraordinær harmoni. Kva kan vere meir ekstraordinært enn ei filmoppleving, særleg dersom denne er kombinert med ein date?
På den andre sida representerer kinoen eit fast haldepunkt, noko nærmast rituelt i ein elles opprivande og dramatisk fase i livet. Ragnfrid og veslebroren hennar har ei slik rituell tilnærming til kino. Dei gjekk alltid på kino saman då dei var små. Dette innebar til dømes ein leik der dei ”fekk” kvar sin reklame før filmen byrja. Dersom Ragnfrid ”fekk” den første reklamen, til dømes ein Pepsireklame, ”fekk” kanskje broren ein bindreklame i neste omgang, noko som sjølvsagt var veldig uheldig for han. Den som til slutt enda opp med å ”få” filmen, vann konkurransen. Lenge etter at begge er blitt vaksne, held dei fram med dette ritualet.
Kinobesøka handlar ikkje berre om å slå i hel tida med ein film. Det handlar om felles barndom, om å halde fast på magien, minna og fellesskapen også vidare inn i vaksenlivet. For Ragnfrid og broren er det reklameleiken, for andre handlar det kanskje om godteri, at det ikkje går an å sjå film utan å ete gul Fox, eller ein pose m, eller som stadig fleire gjer: eit beger popkorn. Det handlar om rutinar, om å føle seg trygg når ein først skal kaste seg ut i eventyret på lerretet – og i verda utanfor.
Når byrjar eit kinobesøk? Er det på bussen, når det pip inn ein tekstmelding med eit einsleg ord, formulert som eit spørsmål: ”kino”? Eller i løpet av den påfølgjande diskusjonen om valet av film? Kanskje byrjar besøket først når avtalen er i boks, når tid og stad for møtet er avklart? Også dette etter ein nokså lang diskusjon.
For min eigen del hugsar eg eit sjelsetjande kinobesøk som byrja på skuleplassen. Hilde tok meg til side og kviskra eit nokså uanstendig forslag inn i øyra mitt: Om eg ville vere med henne på kino i kveld – på femtenårsgrense, sa ho. Med trykk på ”femten” og eit stort alvor i stemma. Eg, som framleis berre var tolv år, vart stiv av skrekk.
Vi kom frå ein plass der alle kjente alle, ikkje minst kjente vi den frykta kinovakta: ”Vi kjem aldri forbi Tveiten”, sa eg. Men det trudde Hilde. Ho skulle kome ned til meg ein time før filmen byrja og vi skulle sminke oss for å likne mest mogleg på femtenåringar. På grunn av dette argumentet, lot eg meg overtale.
Det vart ei magisk stund på badet heime. Hilde sin make-up gjorde underverk, i følgje oss sjølve. Eg veit ikkje kva Tveiten syns, men han slepte oss i alle fall forbi. Med hjartet i halsen fann vi andektig plassane våre, og sendte ein aldri så liten takk til Gud. I løpet av ettermiddagen hadde det skjedd eit mirakel: Vi hadde gått frå å vere barn til å løyse vaksenbillett på kinoen. Ingenting kunne lenger bli det same.
Kinoen har også dette aspektet ved seg: Det er ein stad å bli vaksen. Alt som barn lærer vi å ta heile verda innover oss frå lerretet, alt det vi ikkje trudde var mogleg, stader vi ikkje har sett og folk vi aldri har treft. Dette heng tett saman med at kinoen også representerer ei urbaniseringsprosess for veldig mange.
For Hjørdis var det viktigare å kome til byen, enn å sjå dei siste filmane på storkinoen Forum utanfor Bergen sentrum. Ho og venninna venta alltid til filmane kom opp på mindre salar på Konsertpalèet i byen. Turen ville vore heilt bortkasta dersom dei ikkje fekk kombinert kinobesøket med å kome til byen. Dei var sytten år og kunne ikkje tenke seg ein betre stad å vere. Kinobesøket var knapt byrja då filmen var over. Då skulle dei henge rundt i byen og sjå på alle slags folk, vere ein del av fellesskapen endå ei stund, før bussen tok dei med tilbake til kvardagen.
Av og til kan kinosalen vere ei grensesprengjande oppleving i seg sjølv. Slik var det då eg såg hip-hop-filmen Beat Street på Colosseum på åttitalet. Eg hadde aldri opplevd noko liknande i heile mitt liv. Då eg kom heim, fortalde eg til mållause vener at det var som å vere inne i sjølve filmen. Fordi filmen ikkje ville kome til heimstaden min på mange månader, kanskje aldri, visste eg noko som dei ikkje visste. Eg kunne med største sjølvfølgje kjøpe meg ein gul joggedress og byrje karrieren som breakdansar. Eg var ein av svært få, og heilt klart einaste jenta, med slike interesser der heime. Sjølv om breakinga ikkje fekk avgjerande betydning for livet mitt seinare, var det heilt klart ei stor tid for meg: Eg var noko for meg sjølv i gul joggedress. Og kanskje var det ei gryande byrjing på ein heilt ny epoke.
Ettersom ungdom blir vaksne, blir det stadig viktigare å definere seg bort frå store fellesskap, og heller skape seg sine eigne identitetar. Dette behovet melder seg gjerne for fullt når ein tek til å studere. Då er det på tide å finne ut av ting sjølv, styre unna dei store massane og gjere alt som er alternativt. Som til dømes å berre gå i småsalane på kinoen, der dei smale filmane blir sett opp.
I min venekrets gjorde vi det til eit ritual å gå saman på kino kvar gong Woody Allan kom med ny film. Når nokon blant publikum reiste seg og gjekk midt i filmen, såg vi overberande på kvarandre og himla med auga. Vi hadde skjønt noko som dei ikkje skjønte. Etterpå gjekk vi på kafé saman og førte lange diskusjonar om filmen, sikkert ikkje veldig ulik dei allenske diskusjonane vi nett hadde sett på lerretet. Det eine førte gjerne til det andre, og før vi visste ordet av det hadde kinobesøket utvikla seg til ei sein natt på byen.
Seinare blei desse nettene til minne, ein felles identitet vart skapt gjennom felles opplevingar og felles interesse. Det begynte gjerne med ein film, men det låg i korta då kinoavtalen blei inngått: det var aldri berre eit spørsmål om å gå på kino. Det var meir enn noko anna eit spørsmål om kven vi ville vere.