Samtidsruinar - Dag og Tid 10. april 2008
Det smågeniale med denne vesle boka er mangfaldet i perspektiv og tema, poetisk halde saman i eit fortetta, assosiasjonsrikt språk.
Marit Eikemo har ein lojalitet mot det forgjengelege. Det tyder ikkje å vende seg bort frå notida, men å halde fast i henne, før ho vert borte. Det går jo så fort. Det er samtidsruinar ho skildrar. Teksten hennar grip tak, tek meg på ei reise som gjer noko med meg. Som får meg til å minnast, verte sentimental, drøyme meg bort. Men eg vert òg vaken og til stades. Boka overskrid den sentimentale reisa, stemnemøtet med gløymde år. Når Eikemo bit seg merke i det forgjengelege, er det for å kunne lære om, kritisere og forstå si eiga samtid. Eigentleg er det noko ganske utruleg og fascinerande, det som har skjedd med oss og rundt oss, nett i dei siste åra. Og den røynda som nyleg var så massivt og larmande til stades – den tek alt no til å forvitre. Skal alt dette berre verte gløymt?
Det svarte holet
«Eg kan ikkje tole at folk forsvinn, at byar brenn ned, at minne blir borte. Det må kome noko nytt, det må vere noko der. Om ikkje anna, må det vere setningar der.» Det som gjer at vi fryktar døden, er ikkje først og fremst angsten for at framtida skal forsvinne, men at fortida skal gjere det, meinte Milan Kundera. Det ligg mykje skapande impuls i angsten for dette svarte holet. Noko må verte ståande att, alt får ikkje berre verte borte. Vi må setje spor.
Det smågeniale med denne vesle boka er mangfaldet i perspektiv og tema, poetisk halde saman i eit fortetta, assosiasjonsrikt språk, ofte vakkert som eit stykke rav. Det er stundom personleg, fabulerande kring dei menneskelege grunnvilkåra. Men òg konkret analytisk om aktuelle offentlege tema og stader som mange veit av. Eikemo skriv kritisk, men på ein måte som verkar ettertenksam. Ho vert aldri insisterande eller sleivete. Ho skyr den billeg symboltunge morgonandaktprosaen, der alt konkret berre vert redusert til ein illustrasjon. Samstundes er nokre av tek- stane så komprimerte, så tunge av meining, og orda like krese utvalde som i eit dikt.
Det gjeld til dømes det siste essayet om Solfonn, som var eit av dei første luksushotella som vart laga for skituristar, ein gong i 50-åra. Eit hotell som står til nedfalls og som no vert brukt til militært øvingslokale for urban krigføring. Forfattaren speglar allmenne trekk ved utviklinga i Noreg gjennom eit konkret døme. Ho lèt oss samstundes ana litt av det mangfaldet av menneskelege røynsler som har spela seg ut mellom desse veggene. Staden er ein stad (eit topos) i hennar eige liv, ho har vore ung her ein gong.
Eikemo skriv kritisk, men på ein måte som verkar ettertenksam. Ho vert aldri insisterande eller sleivete.
Tankereise
Gjennom den litterære kloa si blæs ho òg liv og temperatur inn i ruinane til Odda Smelteverk. I Odda vert folk ikkje samde om ein skal gjere den største smelteomnen i verda om til eit kulturminne, eller berre rive heile skiten. Mellom anna her tangerer Eikemo konflikten mellom det estetisk skolerte blikket og smaken til folk flest. Ho formidlar ambivalens, nyansar og respekt kring dette temaet. Boka er ei tankereise, og forfattaren er fascinerande audmjuk og sjølvstendig på ein gong. Ho veit at kvar ein står i ymse saker, ofte heng saman med kvar ein sit i samfunnspyramiden.
Kunnskapen om dei ulike perspektiva gjer at ho reflekterer over si eiga rolle, ikkje tek henne for å vere nøytral, eller trur ho kan tale på vegner av det store vi. Det gjer berre observasjonane skarpare, betre eigna for eit offentleg ordskifte. Eikemo vil forstå samfunnsfenomen, avstå frå privat pludder. Altså har ho også eit reflektert og synleg tilhøve til si eiga stemme. Ho er kjenslevar og personleg, der det trengst. Og ho er ein politisk interessert medborgar.
Talande oppgjer
Eit av dei mest vellukka essaya, «Norway in a nutshell», handlar om det nedlagde asylmottaket i Luster i Sogn. Aldri har eg sett eit meir talande, råkande oppgjer med det norske venleiksregimet. Flyktningane kom dit frå Bosnia i 1992. Dei hamna ufrivillig i øydemarka, avskorne frå all deltaking i det nye landet dei kom til. «Skuldar eg å gjere folk merksame på kor vakkert det er her? Nei, Vestlandet får greie seg sjølv. Det er flyktningane eg står i gjeld til.» Dei protesterte nemleg, ville kome til folk, og mange gode nordmenn var provoserte over den manglande takksemda deira.
«Kva skal du gjere då, når nokon skadar deg med godheita si? Skal du be dei skjerpe seg, skal du kjefte på dei som meiner det så godt? Ingenting er meir skamfullt enn å vere utakksam, best å ikkje seie noko, best å smile og takke. Slik får dei gode makt. Dei kneblar kritikken med den gode viljen sin.»
Eikemo kjem seint, men ho kjem godt til denne og mest alle dei andre stadene ho vitjar på reisa si. Det ho skriv om, er vèl verdt å sjå og forstå, men det får sjeldan si fortente merksemd. Vi har sakna denne vesle boka, men no er ho her.
(Ivar Bakke)